David Frank filloi të fitonte bakshish kur ishte vetëm 11 vjeç, duke argëtuar klientët e restoranteve në Nju Jork me truket e tij magjike. Si adoleshent ai fitonte mesatarisht 60-70 dollarë në një mbrëmje – por kërkonte të fitonte më shumë.
Kështu ai filloi të lexonte disa të informacione mbi bakshishet dhe gjeti një studim që tregonte se kamarierët që i shërbenin klientëve një ëmbëlsirë në fund të vaktit mund të kishin rritje të pagës. Ai u përpoq t’u jepte klientëve një letër pas vaktit, duke shpresuar se diçka e tillë do t’i bindte ata të linin më shumë para, dhe funksionoi.
Gjetjet e Frank konfirmuan nocionin e bakshishit si një lloj shpërblimi për shërbimin e jashtëzakonshëm. Kjo mund të tingëllojë e zakonshme, por sipas një studimi nga Michael Lynn i Universitetit Cornell, ku Frank tani është student, nxori në pah një tjetër mundësi.
Ata zbuluan se kryerja e një truku magjik rrit gjithashtu mundësinë që ata të fitojnë bakshish dhe pa qenë nevoja e servirjes së një ëmbëlsirë në fund të vaktit. Si fillim, ekonomistët janë në mëdyshje nga fakti se ka shumë njerëz që japin bakshish, duke dhënë vullnetarisht para për një shërbim rutinë, kur supozohet se klientët në përgjithësi duan të paguajnë sa më pak të jetë e mundur për atë që blejnë apo konsumojnë.
Por faktorët më të paqartë gjithashtu duket se kanë rëndësi, si ndjenja e mirënjohjes që frymëzoi Frank. Gjatë pandemisë, këta faktorë të paqartë duket se janë intensifikuar. Lynn vuri në dukje se njerëzit kanë dhënë bakshish edhe kur kanë porositur ushqime, ndërsa Sarah Conlisk e Bordit të Rezervës Federale ka zbuluar se njerëzit që udhëtojnë në zona më të pasura u kanë dhënë bakshish shoferëve të taksive më shumë se më parë.
Pandemia apo prania një magjistari që performon në tryezën e dikujt janë vetëm dy nga një sërë faktorësh që mund të ndikojnë në vlerën e bakshishit.
Nëse një kamerier ulet në tryezë pranë jush ndërsa ai ose ajo merr porosinë tuaj, kjo do të thotë bakshish më i lartë. Moti i mirë mund të nxisë gjithashtu bujarinë. Një studim rreth bakshisheve për shoferët e taksisë zbuloi se shoferët me ngjyrë merrnin mesatarisht 13% bakshish, ndërsa shoferët e bardhë 20%.
Një studim tjetër zbuloi se shoferet femra të Uber-it merrnin 10-12% më shumë se meshkujt, por jo nëse ishin mbi 65 vjeç. Por zakonet e bakshishit ndryshojnë në mbarë botën. Në Amerikë, bakshishi përfshin rreth 20% të faturës.
Në shumë vende europiane, bakshishi përfshihet në faturë dhe klientët nuk pritet të paguajnë shuma ekstra, por ata shpesh e rrumbullakosin pagesën duke lënë disa monedha ose një kartëmonedhë modeste në tryezë.
Në disa vende aziatike, bakshishi nuk shihet si diçka pozitive. Në Japoni, për shembull, cilësohet fyese pasi kamarieri konsiderohet si lypës. Një qëndrim i ngjashëm është edhe në Korenë e Jugut dhe Hong Kong.
Në Indi dhe Afrikë, ku hendeku midis klasës së mesme dhe të varfërve është i madh, me siguri priten bakshishe. Një studim në 30 vende sugjeroi se bakshishi ishte më i zakonshëm në shoqëritë ku pabarazia ishte e përhapur. Në disa mjedise, përgjegjësia i takon klientëve që të jenë më bujarë.
Për shembull, në Doha, kryeqyteti i Katarit, përdoruesit e taksive kanë frikë se nëse nuk japin bakshish, do ta kenë më të vështirë të gjejnë një taksi në të ardhmen. Justifikimi më i dukshëm ekonomik për bakshish është se ai inkurajon kamarierët të shërbëjnë më mirë.
Por logjika e bakshishit si nxitje nuk është aspak e qëndrueshme. Më e habitshme, është fakti se cilësia e shërbimit në vende të tilla si Japonia dhe Koreja e Jugut, ku bakshishi është jashtëzakonisht i rrallë, nuk është dukshëm inferior ndaj shërbimit në Amerikë ose Europë.
Sipas një sondazhi, vetëm 14% e amerikanëve thanë se jepnin bakshish për të shmangur shërbimin e dobët në të ardhmen. Një tjetër studim zbulon se cilësia e shërbimit ndikon në dhënien e bakshishit.
Bakshishi shpesh i sjell dobi restorantit ose biznesit po aq sa – nganjëherë edhe më shumë se sa kamarieri që merr bakshishin. Pasi të keni joshur një klient me çmime të ulëta fillestare, fitimi nga bakshishi është më i lehtë. Gjithashu 20% dhe 60% e të ardhurave të një kamarieri mund të jenë nga bakshishet, siç ndodh shpesh në Amerikë. Nëse biznesi po lulëzon, përfitojnë si menaxherët ashtu edhe kamarierët.
Kur një biznes nuk ka shumë fitime, të ardhurat e kamarierit bien së bashku me të ardhurat e përgjithshme. Diçka e tillë sigurisht ndryshon sipas vendeve. Në Britani dhe Gjermani, për shembull, bakshishi nuk llogaritet në pagën minimale. Por në Francë dhe pjesë të Amerikës ndodh e kundërta.
Bakshishi është gjithashtu një mënyrë për të shmangur taksat – në dobi të shefave dhe kamarierëve. Në vitin 2018, Shërbimi i të Ardhurave të Brendshme të Amerikës vlerësoi se rreth 10% e nën-raportimit të tatimit mbi të ardhurat personale ishte për shkak se punonjësit nuk raportuan të ardhura në bakshish, megjithëse kjo është bërë më e vështirë pasi bakshishi më shpesh vihet në kartat e kreditit.
Perceptimi shpesh ka më shumë rëndësi se realiteti. Për sa kohë që kamarierët mendojnë se këshillat e tyre do të bien nëse performanca e tyre është e dobët, menaxhmenti do të mendojë se ata kanë efektin e dëshiruar. Një sondazh me 1,189 kamarierë zbuloi se gjysma prej tyre mendojnë se cilësia e shërbimit kishte një efekt të madh në vlerën e bakshishit.
Përpjekjet për të zëvendësuar bakshishin me mënyra të tjera mund të ndryshojnë vlerësimet e klientëve. Kjo ndodhi pasi Carnival Cruise Line, me qendër në Florida, hoqi dorë nga bakshishet në fillim të viteve 2000 në favor të një tarife shërbimi.
Në fakt, bakshishi përbën 20% të të ardhurave të një restoranti për kamarierët që ndërveprojnë me klientët. Kjo mund të jetë diçka negative për restorantet e luksit në vende si Uashingtoni dhe Nju Jorku, ku është e paligjshme dhënia e bakshisheve.
Në vitin 2015, Danny Meyer, shefi ekzekutiv i Union Square Hospitality Group, u përpoq të hiqte dorë nga dhënia e bakshisheve në restorantet e tij. Sipas kritikëve, bakshishi është një praktikë e padrejtë, duke i detyruar punëtorët të kërkojnë favore dhe sipas tyre inkurajon evazionin fiskal.
Me gjithë të metat e saj, amerikanët janë më të prirur për të ruajtur praktikën: në një anketë 60% e tyre thanë se preferonin të jepnin bakshish ndaj një tarife modeste shërbimi. Klientët mund të mos kenë të drejtë që bakshishi në fakt përmirëson shërbimin.
Ndoshta kjo gjë u pëlqen ta mendojnë pasi kur dalin për të ngrënë, duket sikur ata kanë në dorë kontrollin e një shërbimi të mirë. Diçka e tillë, duket sikur ngushëllon kamarierët të mendojnë qoftë edhe gabimisht se nëse kanë një përformancë më të mirë do të marrin më shumë shpërblime.
/Burimi: The Economist/
